فرزاد وثوقی – کارشناس طراحی گرافیک
مدیرهنری و سردبیر نشریه گرافیک سگال
بدون مقدمه چینی می روم سراغ اصل مطلب، آيا شما تاكنون تجربه يك سرمايه گذاری ناموفق را داشته ايد، در هر صورت اگر پاسخ شما منفی و یا مثبت است بهتر است اين مقاله را با دقت بخوانيد.
در ميان انبوهی از عوامل توليد يك كالای تجاری و هماهنگی ميان عوامل فوق ( مانند خريد ماشين آلات و تکنولوژی خط توليد ، بررسی عوامل گوناگون همچون شناخت بازار هدف و تبليغات … ) بسته بندی یک کالا به نوبه خود از اهميت و جايگاه ويژه ای برخوردار است.
اين اولين باری نيست كه به اهميت بسته بندی مناسب و کارا اشاره می شود و آخرين بار هم نخواهد بود اما در زيرمجموعه يك ساختار منسجم با عنوان – بسته بندی موفق- با عناصر و عوامل متعددی مواجه می شويم که از جمله ” طراحی گرافيك كاربردی” یکی از آنان است.
يك بسته بندی با دوام، زيبا و پرفروش، مديون انتخاب شايسته یک سرمایه گذار با هوش است. اكثرتوليدكنندگان موفق كالاهای تجاری در جهان، با دقت فراوان از اصول پيشرفته و فن آوری نوين جهانی در بسته بندی كالای خود بهره برده و همزمان به طراحی ساختار ظاهری بسته خود که نماد یک طراحی گرافيك کاربردی می باشد ، اهميت خاصی قائل می شوند. ناديده انگاشتن اين مرحله از شكل گيری يك كالا به هدر دادن ساير منابع مالی و سرمايه گذاری در اين بخش از اقتصاد كشور محصوب می گردد. شكست و يا موفقيت يك كالای تجاری تابع تحليل و موشكافی در جزئيات يك پروژه اقتصادی است كه در اين ميان طراحی گرافيك در ايران اسلامی علی رغم اهميت انكارناپذير آن، مورد بی مهری دست اندركاران توليد و سرمايه گذاران عرصه توليد چه در بخش خصوصی و چه دولتی از یکطرف و عدم توجه لازم و ایجاد بسترهای کنترل و اطلاع رسانی توسط طراحان حرفه ای از سوی دیگر قرار گرفته است.
نگارنده به نیت ارتقاء سطح کیفی بسته بندی کالاهای ایرانی و ایجاد واکنش در سطح صاحبان صنایع به مقوله طراحی گرافیک کاربردی و حرفه ای، در اين مقاله ( به دور از انگيزه تبليغ برای محصولی خاص و ضد تبليغ برای ديگری ) به مقايسه و جراحی چند بسته بندی از يك محصول مشابه در بازار داخلی می پردازد.
امید است نگاه تخصصی به وقایع جاری در حیطه بسته بندی کشورمان تا رسیدن به استاندارهای جهانی و یافتن متولی شایسته برای آن ادامه یابد.
با آغاز فصل تابستان و گرم شدن هوا، رقابت در بازار مصرف آبميوه های بسته بندی شده و تنوع تولید این محصول داغ و داغ تر خواهد شد. در اين ميان با افزايش تقاضا، افزایش عرضه نيز كاملا طبيعی و قابل پيش بينی است. رقابت توليدكنندگان در عرصه توليد و عرضه اين نوع كالاها با عبور از بخش ها و مراحل گوناگون خط تولید، در گذر از تبليغات و ارایه در فروشگاه ها به پايان كار خود و آخرین میدان رقابت نزديك می شوند.اما در این میان آیا همه تولیدکنندگان به پایان کار خود اندیشیده اند؟
قفسه فروشگاه های عرضه محصولات، مكان گزينش و تداعی نام ها و علامتهای تجاری موفق، مکان بازخورد شیوه های تبلیغاتی و آخرین سکوی رقابت و آخرین میدان قدرت نمایی محصولات و در واقع زورآزمایی طراحی روی بسته بندی ها با یکدیگرند. آخرين ايستگاه مسيری پرفرازو نشيب در یک فرآیند اقتصادی ، از اين نقطه به بعد می توان به طعم كالا، قيمت، نحوه ارائه فروشنده و تمهيدات مشتری مداری اشاره نمود. اما اگر كمی به عقب تر يعنی مكان چيدمان كالاها در قفسه فروشگاه برگرديم، جايی كه چند نوع كالای مشابه مانند آبميوه با تنوع رنگ و طراحی در كنار يكديگر به انتظار جلب توجه خريدار و ایجاد وسوسه خرید ايستاده اند، به راستی كدام يك برنده اول اين رقابت خواهند بود؟
آیا طراح محصولات شما به طعم رنگ ها آشناست؟
آیا طراح محصولات شما هماهنگ با استراتژی تبلیغاتی شما عمل کرده است؟
آیا طراح محصولات شما رقیبان شما را شناسایی کرده است؟
آیا طراح محصولات شما با بازار هدف آشناست؟
آیا طراح محصولات شما …………..
انبوهی از پرسش ها منتظر پاسخی مناسب هستند که اگر پیش از تولید پاسخ آنها را یافته باشید، نگرانی برای عرضه محصول در بازار بی مورد است.
يكی از محصولات وارداتی كه به تازگی در بازار داخلی مورد توجه مصرف كنندگان قرار گرفته است. چندی پیش ، علی رغم عمر كوتاه و موفق خود ناگهان به دگرگونی در طراحی ظاهری بسته های خود پرداخت.
در بررسی برخی از دلايل و ضرورت های تغيير طراحی بسته بندی این محصول كه در كمال شجاعت و جسارت انجام گرفت ، می توان به تشابه رنگ بسته بندی نسبت به كالاهای مشابه و كوچكی نام تجاری محصول اشاره نمود. اما پرسش و نكته قابل توجه در بازنگری طراحی و تغيير رنگ و طرح اين بسته اینست که آيا توليدكننده اين كالا با در دست داشتن سهم قابل توجه بازار، خطر احتمالی از دست دادن اين سهم را ناديده گرفته و يا خود را آماده قبول عواقب اين دگرگونی در قالب يك استراتژی بازار نموده است؟ پاسخ مثبت به اين سوال در ادامه موفقيت اين محصول و استراتژی آن در بازار داخلی نهفته است. آگاهی كامل توليدكننده اين كالا، انعطاف پذيری منطقی و اصولی در انتخاب استراتژی بازار، مشاوره صحیح و اعتماد به كارشناسان و طراحان ايده پردازاز جمله دلايل موفقيت اين محصول در بازار داخلی به شمار می رود. بررسی استراتژی های موفق تبلیغاتی موضوع اين مقاله نيست لذا به موضوع اصلی يعنی طراحی گرافيك كاربردی در عرصه بسته بندی کالاهای ایرانی برای بازار هدف می پردازيم.
روزانه در كنار محصولاتی وارداتی موفق ( 1 – 4 – 5 )، شاهد تولد و تولید محصولات مشابه ایرانی نیز هستیم، که گاهی در مقایسه با نوع وارداتی خود در داخل كشور از کیفیت بالاتری برخوردارند. اما به علت عدم توجه به طراحی گرافيك کاربردی مناسب و جذاب از سهم بازار مناسبی برخوردار نيستند. محصولاتی كه علی رغم رعايت استانداردهای بين المللی كيفيت، استانداردهای بين المللی طراحی گرافيك را رعايت نكرده و در نتيجه بهره لازم و مطلوب را حاصل نخواهند نمود.
يكی از محصولات قابل بررسی که در داخل کشور تولید و به بازار رقابتی مصرف ارایه گردیده است ( تصاویر 8 – 7 – 6 – 11 ) دارای طراحی ضعيف و در دشمنی با خود در نگاه اول تداعی كننده يك قوطی ادويه/ بيسكويت پرتقالي/ پودر شربت پرتقال و امثال این ها است، جالب اينجاست كه اين محصول حاوی قطعات ميوه است، اما طراحی پيش پا افتاده و بسيار معمولی آن گويای اين برتری نمی باشد. چاپ مطلوب اين محصول بدون انتقال حس طراوت در ترکیب یک طراحی نامناسب جلوه چندانی ندارد. طراحی و ابعاد تصوير ميوه بسيارنامناسب و بدون جذابيت انتخاب شده و تركيب نوشته ها و تصوير و درب اضافی پلاستيكی آن يادآور قوطی های 25 سال گذشته در عرصه مواد غذايی خشك است. ( با وجود اينكه درب پلاستيكی فوق در بهداشت بسته بسيار مفيد و مؤثر و هزینه بر می باشد.)
استفاده از حروف لاتين درپشت قوطی هم كوچكترين تاثیر مثبتی در برداشت های انحرافی مصرف كننده نسبت به اين قوطی ايجاد نمی نمايد.
فضاهای خالی بدون مصرف در طراحی بسته بندی اين آبميوه، آنرا بازهم از طراحی روز و متداول دورتر نموده است و در پايان انتخاب نامناسب رنگ ها ضربه نهايی را بر پيكر اين محصول وارد و آنرا خسته كننده، بی روح، بدون جلوه های بصری مناسب و غير قابل رقابت نموده است.
بسته بندی ديگری از اين گروه را شاهدیم ( تصاویر 2 – 3 – 9 – 10 ) با همان كمبودها و اشكالات طراحی، چيدمان نامناسب حروف فارسی ولاتين، تركيب رنگی نامناسب و بدون كنترل ، بكارگيری ابعاد نامناسب در شكل ميوه و ضعف تكنيكی در اجرای گرافيكی محصول که از جمله مشكلات آشکار اين نوع بسته بندی ها در بازار مصرف داخلی می باشند و فعلا در قفسه فروشگاه ها حضور غیرقابل رقابت دارد.
در این بسته بندی می توان به عدم پيوستگی عناصر بصری طراحی در روی بدنه اشاره نمود. هويت طرح با چرخش محصول به دور خود دگرگون گشته و به شكل معجزه آسايی به محصول ديگری تبديل می شود. تقسيم وجوه بسته بندی در ضعيف ترين شكل ممكن و بدون توجه به امکانات بلقوه قوطی انجام گرفته است ، آن هم با وجود استفاده از قوطی با درب مناسب و بدنه يكپارچه و بدون درز؟ که این خود نشانده عدم آگاهی طراح از شناخت مواد ، امكانات وتكنيك های چاپ روی بدنه قوطی های فلزی می باشد. كالا دارای علامت استاندارد كيفيت ايران، استاندارد مديريت كيفيت از اتريش و باركد اطلاعات فروش می باشد. اطلاعات توليدكننده و مشخصات محتويات كامل و در پاره ای موارد بیش از نیاز مصرف کننده وبا چيدمان بسيار شلوغ و ضعيف پشت قوطی قيد گردیده است.
نكته قابل توجه و مشترك دیگر در بين اكثر توليدات داخلی، عدم استفاده صحيح از رنگ فلز بدنه و نمای آن به عنوان يك رنگ مستقل در طراحی گرافيك ظاهر قوطی هاست، امكانی كه محصولات ساير كشورهای پيشرفته تر از آن به نحو مطلوب بهره لازم را برده اند چه بر روی مقوای متالایز و چه بر روی فلز . استفاده از رنگ تخت جهت پوشش کامل زمینه، بدون استفاده از سطوح و فضاهای فاقد چاپ که رنگ های متنوع بدنه فلزی قوطی را قابل رویت می نماید، به هدر دادن امكانی ويژه و بدون هزینه، برای يك طراح آگاه و با ذوق محسوب می گردد و شایان توجه روزافزون سرمایه گذاران و تولیدکنندگان محصولات با کیفیت داخلی است.
در انتها بدون حاشيه پردازی بايد افزود، متاسفانه عدم توجه شايسته به طراحی حرفه ای و دستاوردهای گرافيك علمی و كاربردی در بخش بسته بندی محصولات ایرانی و همچنین عدم بهره گيری از مشاوره و مديريت هنری در این بخش کلیدی و پر رونق اقتصادی، رقابت را برای كالاهای ايرانی چه در داخل و چه در خارج از ایران مشكل و پيچيده نموده است.
خوشبختانه حضور طراحان حرفه ای و باذوق ايرانی باعث غرور و سربلندی ميهن اسلامی ماست و بهره گيری ازتجارب آنان بهترين راه رسيدن به موفقيت است. سزاوارتر است تا بهاء
طراحی حرفه ای را نه هزينه ، بلكه سرمايه گذاری بدانيم.
