نویسنده: رضا نورائی (به سفارش ماهنامه دنیای انرژی)
این مقاله نخستین بار در ماهنامه دنیای انرژی منتشر شده است.
شاید بتوان گفت بسته‌بندی فراورده‌های نفتی ابتدا در زمان جنگ اهمیت واقعی خود را پیدا کرد. آن جا که حمل و نقل بنزین و گازوئیل نقش حیاتی در لجستیک داشت و طراحی ظروف بسته‌بندی آن از هر جهت مورد توجه قرار گرفته بود.
فراورده‌های نفت و پتروشیمی هنگامی که هنوز به صنایع پایین‌دست نرسیده‌اند اغلب بصورت بزرگ و حجیم بسته‌بندی می‌شوند. بشکه، بالک، کیسه جامبو و تانک از جمله بسته‌بندی رایج در این مسیر هستند. با این حساب می‌توان گفت از آن جا که تجارت فراورده‌های نفت و پتروشیمی در بخش بالادست نیاز به عرضه فروشگاهی ندارد بنا بر این نیاز به فاکتورهای رقابتی فروشگاهی هم ندارند. اما کیفیت نمای بیرونی یک بسته فقط برای جذب خریداران نیست. دو عملکرد مهم دیگر هم در ظاهر بسته وجود دارد که حتی بعد از خرید هم می‌تواند به نفع تولیدکننده کالا باشد.
Wehrmacht-Einheitskanister von 1941, Hersteller NIRONA
آگاهی‌رسانی
نمای بیرونی بسته‌بندی در خود اطلاعات زیادی دارد که خریدار یا مصرف‌کننده را از کمیت و کیفیت محصول آگاه می‌کند. یکی از ابتدایی‌ترین وظایف بسته‌بندی همین است که بسته‌بندی نهایت کمک به نگهداری و مصرف کالا را انجام دهد. پس اطلاعات روی بسته حتی رنگ آن راهنمای افرادی است که به هر شکلی با آن ارتباط دارند. حتی اگر مصرف‌کننده نباشند و فقط از کنار آن رد شوند. این موضوع در باره مواد شیمیایی از اهمیت زیادی برخوردار است.
فراورده‌های نفت و پتروشیمی همیشه به صورت انبوه دیده می‌شوند اما هیچ کدام بدون نام و نشان نیستند. اسرار درون یک بشکه نفت یا تانک مایعات شیمیایی فقط از رنگ و نوشته‌های روی آن معلوم میشود.
هویت و برند
بدون شک ظاهر بسته‌بندی هم در هویت یک برند نفتی یا پتروشیمی سهم دارد. سالم و تمیز بودن ظروف بسته‌بندی در قضاوت نسبت به کیفیت و مدیریت یک کالا اثر دارد. کیفیت نوشته‌ها و جایگیری مناسب آنها بر بدنه ظرف باعث بالا رفتن ارزش برند کالا میشود. عظمت و کیفیت یک برند شیمیایی از کیفیت بسته‌بندی کالاهایش پیداست و بینندگان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. شرکت‌های نفتی مثل شل، توتال، بریتیش پترولیوم در کنار شرکت‌های شیمیایی مانند ایستمن، بایر، بازل، اکسون موبایل و امثال آنها بخشی از هویت خود را در ظاهر کالاهای خود نشان می‌دهند.
Photographer: Gabriela Maj/Bloomberg
به طور کلی محصولات صنعتی بالادست به دلیل ایجاد وابستگی در صنایع پایین‌دست نوعی سلطه و اقتدار به همراه خود می‌آورند. حضور مواد و محصولات بالادست یک کشور در صنعت کشوری دیگر انواع پیام‌ها حتی پیام‌های سیاسی و فرهنگی دارد که همه آنها در کنار آن کالا و به نسبت کیفیت آن نمود پیدا می‌کنند. تصویر مردم دنیا از محصولات بالادست به دلیل سرمایه‌گذاری‌های سنگین و استفاده از متخصصان و مدیران نخبه این گونه است که انتظار دارند این شرکتها در بالاترین حد استانداردهای بین‌المللی و اعتبار ملی باشند. کالاهای صنعتی بالادست با ظاهری که نشان از بی‌نظمی و بی‌توجهی به استانداردها و بازخوردهای بینندگان در آنها باشند هیچ گاه پیام مثبتی درباره اداره‌کنندگان خود منتقل نمی‌کنند. در این گونه موارد نخستین قضاوت مربوط به کیفیت و قیمت کالا خواهد بود. اگر بخواهیم مواد و محصولات صنعتی ما در کشورهای دیگر یا به طور کلی در بازارهای مورد توجه ما از پیش‌داوری‌های مثبت و شانس پذیرش بالا برخوردار شود باید به بسته‌بندی آن اهمیت دهیم حتی اگر در شکل بشکه و بالک باشد. اگر جز این باشد و ظروف و نشانه‌گذاری‌های ما در سطح پایین ارزیابی شوند هزینه‌های نامحسوس دیگری را بر ما تحمیل خواهد کرد.
موضوع بسته‌بندی فراورده‌های نفت و پتروشیمی آن قدر اهمیت دارد که سازمانی برای آن ایجاد شده است. شورای بسته‌بندی محصولات نفتی که در آمریکا قرار دارد نشانه دغدغه‌های موجود در بسته‌بندی نفت و گاز و فراورده‌های آنها است. در شماره‌های بعد این شورا را معرفی خواهم کرد.
