چکیده
نوآوری¬ها همچنان در صنعت بسته¬بندی مواد غذایی در حال افزایش است و هدف آن، ایجاد سامانه نگهداری مناسب برای غذا، حفظ ایمنی و کیفیت میکروبی و شیمیایی غذا و در عین حال ایجاد جذّابیّت بیشتر به منظور بازاریابی محصول می¬باشد. استفاده از منابع تخریب¬پذیر در محیط زیست به عنوان مواد مورد استفاده در بسته¬بندی مانند هیدروکلوئیدها با منشأ طبیعی، یکی از اهداف اصلی این صنعت می¬باشد. تولید فیلم¬ها و پوشش¬های خوراکی به عنوان یکی از فنّاوری¬های بالقوه که می¬توانند به منظور افزایش مدّت نگهداری مواد غذایی و اطمینان از کیفیت آن در برابر عوامل محیطی به کار روند، مورد توجّه قرار گرفته است. یکی از منابعی که به منظور تهیه فیلم و پوشش خوراکی می¬تواند مورد استفاده قرار گیرد، گالاکتومانان استخراج شده از منابع مختلف(مانند صمغ لوبیای لوکاست یا صمغ گوار) است که به دلیل دارا بودن خواص مکانیکی و نفوذپذیری مناسب، قابلیت کاربرد در مواد غذایی را دارا است. در این مقاله مروری، ویژگی¬های فیلم¬های تهیه شده از گالاکتومانان مورد بررسی قرار گرفته است.
1- مقدمه
بسته¬بندی بر پایه مواد سنتزی معمول، موجب ایجاد مشکلات زیست محیطی جدّی به دلیل عدم زیست¬پذیری این مواد می¬گردد. در دهه گذشته، پیشرفت رو به رشدی در توسعه مواد ترموپلاستیک از پلیمرهای زیست تخریب¬پذیر به ویژه مواد مشتق شده از منابع تجدید¬پذیر ایجاد شده است. امروزه در بسته¬بندی مواد غذایی، فیلم¬های خوراکی به طور روز افزون جایگزین فیلم¬های پلیمری سنتزی می¬شوند. از آن جمله می¬توان به پوشش دادن انواع این فیلم¬ها بر سطح فرآورده-های غذایی نظیر فرآورده¬های قنّادی، میوه¬ها، سبزی¬های تازه و گوشتی، برخی فرآورده¬های لبنی، شکلات، تنقلات، غلّات صبحانه، طیور و ماهی، فرآورده¬های منجمد و خشک شده و نظایر این¬ها اشاره داشت. پوشش محصولات غذايي با فيلم¬ها و پوشش¬هاي خوراكي، آن¬ها را از مزاياي گوناگون از نقطه¬نظر جنبه¬هاي سلامت بخش، حسي و اقتصادي برخوردار مي¬سازد. در این زمینه، بیوپلیمرها می¬توانند یک منبع جایگزین در توسعه مواد بسته¬بندی باشند. تا کنون، بسته¬بندی¬های زیست تخریب¬پذیر توجّه زیادی را به خود جلب کرده¬اند و مطالعات زیادی نیز در این زمینه در حال انجام است. مواد بسته¬بندی خوراکی باید معیارهای مربوطه به نوع استفاده در مواد غذایی(مانند نفوذپذیری به بخار آب، دی اکسید کربن و اکسیژن)، ویژگی¬های مکانیکی(به ویژه مقاومت به کشش و پاره شدن)، ویژگی¬های مربوط به شفافیت، رنگ و طعم(در اکثر موارد پوشش¬هایی بدون طعم مورد نیاز هستند) را دارا باشند. همچنین امکان افزودن مواد فعال نیز باید مد¬نظر قرار گیرد.
فیلم¬ها و پوشش¬ها به وسیله گستره وسیعی از مواد مانند پلی¬ساکاریدها، پروتئین¬ها، چربی¬ها و رزین¬ها همراه یا بدون افزودن سایر مواد (مانند پلاستی¬سایزر و سورفاکتانت¬ها) قابل تولید هستند. پلی¬ساکاریدهایی که به منظور تشکیل فیلم و پوشش مورد استفاده قرار گرفته¬اند، شامل نشاسته و سلولز و مشتقات آن¬ها، آلژینات، کاراگینان، صمغ¬های گیاهی و میکروبی مختلف، کیتوزان و پکتین می¬باشند.
ویژگی¬های هیدروفیل این فیلم¬ها سدّ مناسبی در مقابل نفوذ دی اکسید کربن و اکسیژن است ولی در برابر بخار آب، نفوذپذیر بوده و مقاومت مکانیکی مناسبی ندارند. یکی دیگر از پلی¬ساکاریدهایی که در سال¬های اخیر مورد مطالعه قرار گرفته است، گالاکتومانان می¬باشد که از منابع مختلفی قابل استخراج بود و در مقاله حاضر، به بررسی ویژگی¬ها و کاربردهای آن در فیلم¬ها و پوشش¬های خوراکی پرداخته شده است.
7- منابع
1. Petersen, K., Nielsen, P. V., Bertelsen, G., Lawther, M., Olsen, M. B., Nilsson, N. H., et al. (1999). “Potential of biobased materials for food packaging”. Trends in food science and technology, 10, 52-68.
2. Farris, S., Schaich, K. M., Liu, L., Piergiovanni, L., & Yam, K. L.(2009).”Development of poly ion- complex hydrogels as an alternative approach for the production of bio-based polymers for food packaging applications: a review”. Trends in food science and Technology, 20, 316-332.
3. Mahalik, N. P., & Nambiar, A. N. (2010).”Trends in food packaging and manufacturing systems and technology”. Trends in food science and technology, 21, 117-128.
4. Lin, D., & Zhao, Y. (2007).”Innovations in the development and application of edible coatings for fresh and minimally processed fruits and vegetables”. Comprehensive reviews in food science and food safety, 6(3), 60-75.
5. Rinaudo, M. (2008).”Main properties and current applications of some polysaccharides as biomaterials”. Polymer international, 57, 397-430.
6. Guilbert, S. Technology and application of edible protective films. In M. Mathlouthi (Ed.), 1986. Food packaging and preservationtheory and practice. London: elsevier applied science publishers Co.
7. Park, H. J.(1999).” Development of advanced edible coatings for fruits”. trends in food science & Technology, 10, 254-260.
8. Gidley, M. J.,&Reid, J. S. G.(2006). Galactomannans and other cellwall storage polysaccharides in seeds. In A. M. stephen, G. O. Phillips, & P. A.Williams (Eds.), Food polysaccharides and their application (pp. 181-216). Boca raton: CRC press, taylor & Francis.
9. Dakia, P. A., Blecker, C., Robert, C., Wathelet, B., & Paquot, M.(2008).”Composition and physicochemical properties of locust bean gum extracted from whole seeds by acid or water dehulling pre-treatment”. Food hydrocolloids, 2008, 22, 807-818.
10. Srivastava, M., & Kapoor, V. P. (2005).”Seed galactomannans: an overview”. Chemistry & biodiversity, 2(3), 295-317.
11. Baveja, S. K., Rao, K. V. R., Arora, J., Mathur, N. K., & Vinayah, V. K. Chemical investigations of some galactomannan gums as matrix tablets for sustained drug delivery. Indian Journal of chemistry, 1991, 30, 133-137.
12. Krishnaiah, Y. S. R., Karthikeyan, R. S., Gouri Sankar, V., & Satyanarayana, V. (2002).”Three layer guar gum matrix tablet formulations for oral controlled delivery of highly soluble trimetazidine hydrochloride”. Journal of Controlled Release, , 81, 45-56.
13. Varshosaz, J., Tavakoli, N., & Eram, S. A.(2006).”Use of natural gums and cellulose derivatives in production of sustained release metoprolol tablets”. Drug Delivery, 13, 113-119.
14. Vieira, I. G. P. V., Mendes, F. N. P., Gallao, M. I., & De Brito, E. S.(2007).”NMR study of galactomannans from the seeds of mesquite tree (Prosopis juliflora (Sw) DC)”. Food chemistry, 101, 70-73.
15. Aydinli, M., Tutas, M., & Bozdemir, O. A.(2004).”Mechanical and light transmittance properties of locust bean gum based edible films”. Turkish Journal of Chemistry, 28, 163-171.
16. Bozdemir, O. A., & Tutas, M.(2003).”Plasticiser effect on water vapour permeability properties of locust bean gum-based edible films”. Turkish journal of chemistry, 27, 773-782.
17. Perez-Gago, M. B., & Krochta, J. M. (2001).”Lipid particle size effect on water vapor permeability and mechanical properties of whey protein/beeswax emulsion films”. Journal of agricultural and food chemistry, 49, 996-1002.
18. Chen, S., & Nussinovitch, A.(2001).”Permeability and roughness determinations of wax-hydrocolloid coatings, and their limitations in determining citrus fruit overall quality”. Food hydrocolloids, 15, 127-137.
19. Lima, A. M., Cerqueira, M. A., Souza, B. W. S., Santos, E. C. M., Teixeira, J. A., Moreira, R. A., et al. (2010).”New edible coatings composed of galactomannans and collagen blends to improve the postharvest quality of fruits e influence on fruits gas transfer rate”. Journal of food engineering, 97 ,101-109.
20. Conforti, F. D., & Totty, J. A.(2007).”Effect of three lipid/hydrocolloid coatings on shelf life stability of golden delicious apples”. International journal of food science & technology, 42, 1101-1106.
21. Cerqueira, M. A., Sousa-Gallagher, M. J., Macedo, I., Rodriguez- Aguilera, R., Souza, B. W. S., Teixeira, J. A., et al. (2010).”Use of galactomannan edible coating application and storage temperature for prolonging shelf-life of “Regional” cheese”. Journal of food engineering, 97(4), 87-94.
22. Martins, J. T., Cerqueira, M. A., Souza, B. W. S., Avides, M. C., & Vicente, A. (2010).”Shelf life extension of ricotta cheese using coatings of galactomannans from nonconventional sources incorporating nisin against Listeria monocytogenes”. Journal of agricultural and food chemistry, 58(3), 1884-1891.
آدرس نويسنده
تهران – شهرک غرب، بلوار فرحزادي – خيابان شهيد حافظي (ارغوان غربي) – پلاک 46- انستيتو تحقيقات تغذيه¬اي و صنايع غذايي کشور – دانشکده علوم تغذيه و صنايع غذايي دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي – گروه آموزشي علوم و صنايع غذايي- کد پستي 1981618573.
1- مجتبی یوسفی اصلی: دانشجوي دوره دکتري رشته علوم و صنايع غذايي، دانشکده علوم تغذيه و صنايع غذايي، دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي([email protected]).
2- سيده معصومه عرب: دانشجوي دوره دکتري رشته علوم و صنايع غذايي، دانشکده علوم تغذيه و صنايع غذايي، دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي([email protected])
3-مهدی فرهودی : استادیار گروه علوم و صنایع غذایی، انستیتو تحقیقات تغذیه ای و صنایع غذایی کشور، دانشکده علوم تغذیه و صنایع غذایی، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، تهران، ایران ([email protected])
4-نسيم خورشيديان : دانشجوي دوره دکتري رشته علوم و صنايع غذايي، دانشکده علوم تغذيه و صنايع غذايي، دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي.
*(نویسنده مسئول: [email protected])